AHMED-İ HANİ Kimdir?
Ahmed-i Hani (Kürtçe: Ehmedê Xanî) (d. 1650, Han Köyü, Yüksekova, Hakkari - ö. 1707, Doğubayazıt, Ağrı)
17. yüzyılda yaşamış Kürt edip, şair, tarihçi ve mutasavvıf. Yaşadığı yörede zaman zaman şeyh olarak kabul edilmiş, halk arasında Hani Baba adıyla da anılmıştır. Ayrıca, molla (Molla Ahmed) olarak da tanınmaktadır.
Hânî Aşiretinden olmasından ve Han köyünde doğması ötürü Ahmed Hânî (Ahmed-i Hânî) olarak tanınmaktadır. Doğu Bayazıt medreselerinde müderrislik ve İshak Paşa Sarayında kâtiplik yapmıştır. Dört dil (Arapça, Farsça, Kürtçe ve Türkçe) bilen Hani, eserlerini, dönemin tercih edilen edebiyat dili olan Farsça yerine Kürtçe yazmıştır.
En bilinen eseri, 17. yüzyılda Kürtçe'nin Kurmanci lehçesiyle yazdığı "Mem û Zîn"dir. Xanî, Mem û Zîn adlı eserinde, Emir Zeynettin'in güzellikleriyle dillere destan olan Zin ve Sti adlı iki kız kardeşinin Mem ve Tajdin ismindeki iki gençle olan aşklarını şiir şeklinde anlatır. Eser, aynı adla sinemaya da uyarlanmıştır.
Hayatının büyük bölümü Doğu Beyazıt'da geçen Hani Baba, kendi medresesinde Müderrislik görevinde bulunmuş, Kuran-ı Kerim, Arapça, Farsça, Fıkıh dersleri vermiştir. O dönemde Doğu Beyazıt ve çevresinde “Reis-ül Ulema” olarak kabul edilen AHMED-İ HANİ başta Kuran-ı Kerim Tefsiri olmak üzere 91 cilt eser yazmıştır. Abdi Paşa ve oğlu İshak Paşa zamanında devlet görevlerinde de bulunmuş olan Hani Baba Sır Kâtipliği ve Devlet Sözcülüğü yanında Kadılık Fetvadarlığı dahi yapmıştır. Türbesi Ağrı'da; Doğubayazıt yakınlarındaki İshak Paşa Sarayının üst kısmındadır.
Mem û Zîn,
Nûbehara Biçûkan (Arapça-Kürtçe sözlük)
Eqîdeya Îmanê (İman Akidesi)
Eqîdeya Îslamê (İslâm Akidesi)
Fî Beyannî Erkanî Îslam (İslam Erkânının Beyanı)