27 Ocak 2011 Perşembe

Başkanlık Sisteminin Uygulandığı Ülkeler Sistemin Sakıncaları


Başkanlık Sisteminin Uygulandığı Ülkeler
Afganistan, Arjantin, Ermenistan, Beyaz Rusya, Bolivya, Brezilya, Şili, Guatemala, Kolombiya, Kostarika, Güney Kıbrıs, Dominik Cumhuriyeti, Ekvator, El Salvador, Haiti, Honduras, Endonezya, İran, Kenya, Liberya, Meksika, Nikaragua, Nijerya, Panama, Peru, Filipinler, Güney Kore, Seyşel Adaları, Srilanka, Sudan, Surinam, Tanzanya, Uganda, ABD, Uruguay, Venezuella, Sierra Leone, Zambia...
Nedir bu başkanlık sistemi?
Başbakan Erdoğan'ın "ABD modeli başkanlık sistemine geçişi 2011'den sonra halka götürebiliriz" şeklindeki sözleri yeni bir tartışma başlattı. İşte ayrıntılarıyla 'başkanlık sistemi':

DEMOKRASİ KÜLTÜRÜ YOKSA SORUN VAR

Başkanlık sistemi, güçlü yürütme organı ilkesiyle ön plana çıkıyor. Üniter devletlerden daha çok federal devletlerde görülen sistem, günümüzde dünyanın 38 ülkesinde uygulanıyor. Yürütmenin yasama organının (parlementonun) çoğunluğunun güvenoyunu alarak seçildiği parlamenter sistemin aksine, başkanlık sisteminde yasama ve yürütme organları ayrı ayrı halk oylamalarıyla seçiliyor.

Bu sistemde, yürütme organını temsil eden başkanın, yasama organını fesih yetkisi yok. Aynı şekilde, yasamanın güvenoyu uygulamasıyla başkanı düşürme yetkisi bulunmuyor. Yani kuvvetler ayrılığından da öte, kuvvetler zıtlığı, karşılıklı fren mekanizmasından (check and balance/denge ve fren) kavramsal olarak söz edilebiliyor. Başkanlık sisteminde yürütmenin başı olan başkan, bakanlarını meclisten güvenoyu almaksızın kendi iradesiyle seçebiliyor. Ayrıca, ABD’nin başkanlık sistemi örneğinde görüldüğü gibi bakanların yasama organı üyesi olma zorunluluğu yok.

Bu bağlamda, başkan, bakanlarını çeşitli alanlardaki uzmanlardan seçebilir. Başkanlık sisteminde yürütme organının yetkilerinin geniş olması nedeniyle, hükümetlerin hızlı ve etkin karar alma becerisi daha yüksek. Kuvvetler ayrılığı (yasama, yürütme ve yargı) ise tam anlamıyla uygulanıyor. Birbirlerinin görev alanlarına karışamıyorlar.

SİSTEMİN EKSİLERİ

Benzer biçimde, yürütme organının yasamanın güvenoyuna bağlı olmaması, ülke yönetiminde istikrar sağlıyor. Ancak bu özelliklerin yanı sıra, başkanlık sistemi bazı sorunları da içinde barındırıyor.

Bu sistemde, yasama organının başkan tarafından temsil edilen yürütme organını görevden alma yetkisi sınırlı olduğundan, demokrasi geleneğinin olmadığı ülkelerde başkanlık sistemi kolaylıkla otoriter yönetimler yaratabiliyor. Başkanlar halkın isteklerini yansıtır olmaktan çıksalar da, desteklerini kaybetseler de iktidardan uzaklaştırılmaları zor. Zaten, Başkanlık sisteminin çıktığı ülke olan ABD, büyük ölçüde özendiği kuvvetler ayrılığının olduğu İngiliz sistemini örnek alırken, Kraliçenin yerine “devlet başkanını” koydu.

Kuvvetleri ise İngiltere’deki gibi ayırarak bıraktı. Amerikan demokrasisinde “Başkan” bu yüzden biraz da efsanevi bir güce sahiptir. Amerikan ulusunun pastörüdür-bir yerde dini önderidir de. Vatanseverliği, dinsel örgüyle iç içe geçmiştir. Oysa İngiltere demokrasisi tam tersine, kraliçenin yetkilerini sembolik yetkiler haline getirerek, Avrupa’ya da tamamen yerleşecek olan klasik parlamenter demokrasinin beşiği oldu.

SİSTEMİ UYGULAYAN ÜLKELER

Afganistan, Arjantin, Ermenistan, Beyaz Rusya, Bolivya, Brezilya, Şili,Guatemala, Kolombiya, Kostarika, Güney Kıbrıs, Dominik Cumhuriyeti, Ekvator, El Salvador, Haiti, Honduras, Endonezya, İran, Kenya, Liberya, Meksika, Nikaragua, Nijerya,Panama, Peru,Filipinler, Güney Kore, Seyşel Adaları, Srilanka, Sudan, Surinam, Tanzanya, Uganda, ABD, Uruguay, Venezuella, Sierra Leone, Zambia. (wikipedia’dan yararlanılmıştır)

MELEZ BİR SİSTEM: YARI BAŞKANLIK

Yarı başkanlık sistemi, başkanlık ve parlamenter sistemin karışımı olarak nitelendiriliyor. Bu sistemde, parlamenter sisteme benzer biçimde, yürütme yetkisi cumhurbaşkanı ve bakanlar kurulu tarafından paylaşılıyor. Bununla birlikte, parlementer sistemden farklı olarak yarı başkanlık sisteminde cumhurbaşkanını dışişleri, ülke savunması gibi alanlarda önemli yetkilere sahip. Yarı başkanlık sisteminde yetki paylaşımı, cumhurbaşkanı ve başbakan köken olarak farklı siyasal partilerden geliyorsa -ki buna örneğin Fransa’da rastlanıyor, değişiklik gösteriyor. ‘Cohabitation’ (Karşılıklı uyum, birlikte yaşamak) olarak adlandırılan bir uygulama çerçevesinde, cumhurbaşkanı yetkilerini genişleterek ülkenin dış politikasında aktif rol üstlenir. Başbakan ise, iç politikada yetkili olur. Yarı başkanlık sisteminin uygulandığı ülkeler Fransa, Portekiz, Rusya, Finlandiya, Namibya...

EN YAYGINI: PARLAMENTER DEMOKRASİ

Parlamenter sistem, diğer anayasal sistemler gibi kuvvetlerin ayrımı ilkesini dayanır. Bununla birlikte, başkanlık sisteminden farklı olarak, bu sistemde yürütmenin yetkileri iki farklı kurum tarafından temsil edilir. Yasama organı tarafından seçilen ve sembolik yetkileri olan (devletin birliği ve ulusun bütünlüğünün temsili gibi) cumhurbaşkanı yürütmenin başı olarak kabul edilir. Bu sistemde, yürütmeyi temsil eden diğer kurum ise başbakanın temsil ettiği bakanlar kuruludur.

Yasama organından (parlamento) güvenoyu alarak seçilen ve cumhurbaşkanı tarafından atanan bakanlar kurulu yürütmenin icracı kurumudur. Bu bağlamda, Başbakanın başkanlık ettiği Bakanlar kurulu hükümetin izleyeceği temel kararları belirler. Parlamenter sistemin en olumlu özelliği verdiği kararlarda parlementonun çoğunluğun güvenoyuna, dolayısıyla denetimine tabi olmasıdır.

Bu yüzden, sistem yürütmenin hesap verebilirliği ilkesine dayanmaktadır. Diğer taraftan, bu sistemde,yasama organının çoğunluk iradesiyle, yürütmenin sorumlu kanadı bakanlar kurulunu güvensizlik oyu ile düşürme yetkisinin bulunması, parlamenter sistemlerde istikrarsızlık riskini beraberinde getirir. Özellikle, yasama organında çoğunluğun tek parti tarafından sağlanmadığı koalisyon hükümetleri tarafından yönetilen ülkelerde bu risk daha fazladır.
(Milliyet)